Międzynarodowe Standardy Rachunkowości oraz Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej regulują wiele księgowych aspektów zarządzania aktywami i pasywami spółki. Powstały z myślą o postępującym procesie globalizacji. Dotyczą one jednostek, których użytkownicy sprawozdań finansowych działają na skali międzynarodowej. Sprawozdania finansowe sporządzone zgodnie z MSSF są porównywalne względem siebie. Ściśle określone zasady wyceny i ujmowania składników bilansu ograniczają niejasność sytuacji finansowej przedsiębiorstw i kreowania jej według swojego upodobania. Bez względu na regulacje występujące w poszczególnych krajach, MSSF ustalają dla wszystkich jednostek zobowiązanych do stosowania standardów ten sam sposób przedstawiania informacji sprawozdawczej.
Wśród standardów dotyczących części aktywów w bilansie wyróżniamy MSR 16 – Rzeczowe aktywa trwałe. Standard ten określa nam zasady księgowania rzeczowych aktywów trwałych tak, aby odbiorcy sprawozdania finansowego mogli zapoznać się zarówno z informacjami na temat inwestycji jednostki w rzeczowe aktywa trwałe, jak i ze zmianami z nimi związanymi.
W rozumieniu MSR 16 rzeczowymi aktywami trwałymi są środki trwałe:utrzymywane w celu wykorzystania ich w procesie produkcyjnym,
utrzymywane w celu wykorzystania przy dostawach dóbr i świadczenia usług,
utrzymywane w celu oddania do użytkowania innym podmiotom na podstawie umowy najmu,
przeznaczone do celów administracyjnych,
od których oczekuje się wykorzystania przez czas dłuższy niż jeden okres sprawozdawczy w tym:
a) istotne części zamienne, spełniające warunek długotrwałego użytkowania,
b) rośliny produkcyjne, które są wykorzystywane dłużej niż jeden rok do produkcji rolnych (np. jabłoń).
Tak więc standardu tego nie stosuje się m.in. do rzeczowych aktywów trwałych przeznaczonych do sprzedaży.
Ustalenie wartości początkowej
Należy pamiętać, że rzeczowe aktywa trwałe ujmuje się tylko pod pewnymi warunkami:
a) istnieje prawdopodobieństwo, że jednostka uzyska przyszłe korzyści ekonomiczne związane ze składnikiem aktywów; oraz
b) cenę nabycia lub koszt wytworzenia składnika aktywów przez jednostkę można wycenić w wiarygodny sposób.
Rzeczowe aktywa trwałe mogą zostać nabyte nie w związku z bezpośrednim wpływem na osiąganie przyszłych korzyści, a ze względów bezpieczeństwa lub konieczności ochrony środowiska. Takiego rodzaju środki trwałe mogą okazać się niezbędne do dalszego prowadzenia działalności ze względu na ciążące na jednostce obowiązki względem prawa lub po prostu budowanie dobrego wizerunku społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa.
Wartość początkowa środków trwałych według MSR 16 określa się na podstawie ceny nabycia lub kosztu wytworzenia tego środka. Obejmuje ona koszty poniesione na zakup lub wytworzenie rzeczowych aktywów trwałych oraz nakłady poniesione w terminie późniejszym w celu zwiększenia przydatności składnika, zamiany części lub jego odnowienia.
Tak więc cena nabycia lub koszt wytworzenia składają się z:
Ceny zakupu wraz z cłami importowymi i niepodlegającymi odliczeniu podatkami od zakupu pomniejszona o rabaty i zniżki handlowe,
Wszystkie bezpośrednio dotyczące danego środka trwałego koszty związane z przystosowaniem środka do użytkowania w zakładzie jednostki, takie jak:
a) Koszty świadczeń pracowniczych, poniesione wyłącznie w związku z nabyciem lub wytworzeniem rzeczowych aktywów trwałych,
b) Koszty czynności przygotowawczych do przyjęcia środka do użytkowania,
c) Koszty dostawy, załadunku i rozładunku,
d) Koszty instalacji i montażu,
e) Koszty kontroli poprawnego działania środka trwałego pomniejszone o przychody netto ze sprzedaży wyrobów wytworzonych w trakcie dostosowywania środka do miejsca i warunków;
Oszacowane koszty demontażu i usunięcia składnika aktywów z zajmowanego miejsca, koszty renowacji tego miejsca, jeżeli jednostka zobowiązała się w związku z nabyciem rzeczowych aktywów trwałych lub użytkowaniem składnika aktywów w danym okresie w celu innym niż wytwarzanie wyrobów.
Koszty generalnych przeglądów,
Odsetki i koszty poniesione w związku z finansowaniem zewnętrznym rzeczowych aktywów trwałych jeżeli:
a) Koszty te można bezpośrednio przyporządkować nabytemu składnikowi aktywów
b) Środek trwały jest składnikiem dostosowywanym (tzn. jego przystosowanie do użytkowania wymaga dłuższego czasu).
c) W przypadku nabycia na drodze wymiany składników aktywów niepieniężnych cena nabycia ujmowana jest jako wartość godziwa składnika otrzymanego w zamian lub wartość bilansowa składnika przekazanego w zamian, jeżeli transakcja nie wykazuje wartości ekonomicznej lub niemożliwe jest ustalenie wartości godziwej składników biorących udział w wymianie.
W przypadku nabycia w drodze dotacji wartość początkową można określić na 2 sposoby:
a) Poprzez ujęcie pełnej ceny nabycia lub koszty wytworzenia z równoległym ujęciem dotacji (rozliczanie przychodu w związku z dotacją będzie następowało równolegle z amortyzacją środka trwałego),
b) Poprzez zmniejszenie ceny nabycia lub kosztu wytworzenia o wartość dotacji i ujęcie otrzymanej wartości jako wartość początkowa rzeczowych aktywów trwałych.
Amortyzacja
MSR 16 oprócz ujęcia początkowego rzeczowych aktywów trwałych reguluje także kwestię amortyzacji tych aktywów. Wartość środka trwałego podlega systematycznemu rozłożeniu w okresie jego użytkowania. Okres użytkowania aktywa trwałego można określić jako czas, w którym planuje się jego użytkowanie przez przedsiębiorstwo lub poprzez liczbę jednostek produkcyjnych, jakie zostaną przetworzone przez ten środek.
Amortyzacji podlega wartość początkowa środka trwałego (tj. cena nabycia lub koszt wytworzenia) pomniejszona o kwotę wartości rezydualnej. Wartość rezydualna, inaczej końcowa, rozumiana jest jako oczekiwana wartość środków pieniężnych, jaką można by otrzymać sprzedając aktywo trwałe po określonym okresie użytkowania, skorygowana o możliwe koszty zbycia. Na koniec każdego roku obrotowego należy na nowo ustalić okres użytkowania i wartość końcową i w przypadku zmiany tych czynników, skorygować wysokość amortyzacji. MSR 16 dopuszcza kilka metod amortyzacji rzeczowych aktywów trwałych, które doprane powinny być w ten sposób, aby jak najlepiej odzwierciedlić jego poziom i tryb eksploatacji rozłożoną w czasie. Są to:
Metoda linowa
Metoda degresywna
Metoda naturalna
Zmiana sposobu amortyzacji możliwa jest tylko w przypadku zmiany trybu eksploatacji środka trwałego, tym samym zmiany poziomu uzyskiwanych korzyści ekonomicznych. Konieczne jest także odrębne amortyzowanie istotnych części wchodzących w skład środka trwałego, które charakteryzują się np. krótszym okresem użytkowania i wymagają wymiany w trakcie eksploatacji aktywa trwałego.
Źródła: MIĘDZYNARODOWY STANDARD RACHUNKOWOŚCI 16 Rzeczowe aktywa trwałe w: Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Seria L320 z 29.11.2008
Rachunkowość finansowa z uwzględnieniem MSSF Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej / redakcja naukowa Józef Pfaff ; [autorzy: Anna Kuzior, Józef Pfaff, Lucyna Poniatowska, Małgorzata Rówińska, Marzena Strojek-Filus]
